İyisiyle kötüsüyle kolesterol

İnsan vücudunda ciddi sorunlara yol açıyor, uzun yıllar fark edilemiyor, kontrol altına alınmazsa damar sertliğine varan önemli sorunlar doğuruyor. Neredeyse üç kişiden birinde görülen kolesterolden bahsediyoruz...

Aslında sağlıklı yaşamak için gerekli bir yapı taşı olan kolesterol nasıl vücudun düşmanı hale geliyor? Halk dilinde “kötü” olarak bilinen kolesterol hangisi? Sağlıklı bir kişide olması gereken kolesterol düzeyi ne? Sağlık Bilimleri Üniversitesi İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Doç. Dr. Alpaslan Tanoğlu merak edilenleri TRT Haber'e anlattı.

Sağlıklı yaşam için gerekli yapı taşı

“Kolesterol hem kanda hem de başta karaciğer olmak üzere birçok organda vücut tarafından yapılan bir lipit; yani yağ türevi” diyen Doç. Dr. Tanoğlu, devamında şunları anlatıyor:

“Sağlıklı yaşamamız için gerekli bir yapı taşıdır. Onun için vücutta normalde de bulunuyor.”

Doç. Dr. Tanoğlu, kolesterolün insan vücudu için neden gerekli olduğunu ise şöyle ifade ediyor:

“Hücrelerin dışında bir hücre zarı bulunuyor. Bunun sağlıklı bir şekilde devamı için gerekli. Yine bir kısım hormonların yapısı için de kolesterole ihtiyaç var. Mesela D vitamini oluşturulmasında bile kolesterol vazife alır. Yani aslında vücuttaki fizyolojik olaylarda da rol olan bir yapı taşıdır. Onun için tamamıyla kolesterol zararlıdır demek aslında yanlış bir tanımlama.”

[Grafik: TRT Haber]

LDL ve HDL ne anlama geliyor?

Kolesterol suda çözünmüyor. Yani kana kendi başına geçemiyor ve vücutta dolaşamıyor. Bu noktada devreye karaciğer tarafından üretilen lipoproteinler giriyor. Kolesterol vücuda işte bu lipoproteinler tarafından dağıtılıyor. Bunlar düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) olarak ikiye ayrılıyor. LDL, halk arasında “kötü kolesterol” olarak biliniyor. Doç. Dr. Tanoğlu'na kulak veriyoruz:

“Eğer kolesterol seviyesi normalde olması gereken düzeyden fazla çıkarsa damarların iç çeperlerinde birikmeye başlıyor. Böylece damar sertliği olarak bilinen artero skleroz dediğimiz o yapı oluşuyor. Kolesterol plakları oluşuyor. Sonra yavaş yavaş zamanla o damarın hem elastikiyetini bozuyor hem de damarın içini doldurarak daralmaya sebep oluyor.

Kanda küçük pıhtılar halinde birikerek maalesef kan akışını bozabiliyor, hatta ciddi bir şekilde yavaşlayabiliyor. Bu durum kalp damarlarında olursa kalp krizine sebep oluyor. Bacaklarda olursa kan gitmediği için o hastanın yürümesini bile engelliyor. Hangi organı, hangi dokuyu etkilerse o doku ya da organın fonksiyonlarını kötü yönde etkiliyor.”

HDL ise “iyi kolesterol” olarak biliniyor. Kolesterolün doku ve damarlardan karaciğere taşınmasını sağlıyor. Kanda yüksek miktarda kolesterol bulunmasını engelleyerek aslında koruyucu bir rol üstleniyor.

[Fotoğraf: Getty Images]

Kötü kolesterol neden artıyor?

Peki kötü kolesterol neden artıyor? Bunun başta gelen sebebinin hareketsiz yaşam tarzı olduğunu ifade eden Doç. Dr. Tanoğlu, “Egzersiz yapılmaması hem lipit ve yağ dengesini hem de kolesterol dengesini negatif yönde etkileyerek kötü kolesterolün artmasına sebep oluyor” diyor.

Bir diğer önemli sebep ise beslenme şekli... Dengesiz ve sağlıksız beslenme, fast-food tarzı beslenme, abur cubur tüketme, özelikle trans yağlar bakımından zengin gıdalar tüketme alışkanlığının kolesterolü artırdığına dikkat çeken Doç. Dr. Tanoğlu, şöyle devam ediyor:

“Özellikle kırmızı ette bir kısım yağ oranı yüksek. Yani hayvani gıdalar da çok tüketilirse kolesterol yükselebiliyor. Onun dışında obezite de vücuttaki dengenin ve hormonal düzenin bozulmasına neden olduğu için kolesterolü artırabilir. Sigara alışkanlığı, şeker hastalığı gibi bir kısım hastalıklar kolesterol seviyesini bozabiliyor. İleri yaş da yine iyi ve kötü kolesterol dengesini bozulmasına sebep olabiliyor.”

İdeal kolesterol değeri ne?

Yüksek kolesterolün spesifik bir belirtisi yok. Yıllarca sinsice seyredebiliyor. Onun için özellikle ailesel yatkınlık da varsa kolesterole karşı uyanık olmak gerekiyor. Belli periyotlarla kolesterol değerlerine bakılması bunun için büyük önem taşıyor.
Peki ideal kolesterol değerleri ne olmalı? Tamamen sağlıklı ve genç bir bireyde LDL, yani kötü kolesterolün 130 mg/dl’nin altında; HDL'nin, yani iyi kolesterolün genel olarak 40 mg/dl'nin üzerinden olması ideal.

Ancak bu değerler kişilerin yaşı ve mevcut hastalıkları göz önüne alındığında farklılık gösteriyor. Burada ise esas olan kolesterolü mümkün olduğunca normal sınırlara indirmek:

“Örneğin diyabet hastalarında zaten vücudun damar yapısı etkilendiği için biz kolesterolü mümkün olduğu kadar ideal sınırlara çekmeye çalışıyoruz. Mesela diyelim kötü kolesterolü 100 mg/dl ve altına çekmeye çalışıyoruz.”

[Fotoğraf: Getty Images]

Kolesterolü düşürmenin yolları

Kötü kolesterolü düşürmenin ilk yolu düzenli egzersiz… Prof. Dr. Tanoğlu, bunun için haftanın 3-5 günü en az 30 dakika tempolu yürüyüş öneriyor. Sigara ve alkol alışkanlığı olanların bunu bırakması gerektiğini de ifade ediyor. Yine kilo fazlası olanların da ideal kilo ağırlığına dönmeleri gerektiğini vurguluyor. Beslenme şekline de dikkat çeken Prof. Dr. Tanoğlu, Akdeniz mutfağı gibi özellikle sebze ve meyve ağırlıklı beslenmeyi öneriyor. Balık, zeytinyağı, kepekli tahılları tüketmenin kötü kolesterolden koruduğunun ve iyi kolesterolü olumlu yönde etkilediğinin altını çiziyor.

Grafik: Nursel Cobuloğlu