Oyuncak, deterjan, kişisel bakım ürünleri hatta su içilen pet şişe... Günlük hayatta sıkça kullanılan pek çok üründe fitalat bulunabiliyor. Kullanımı mevzuat çerçevesinde belli oranda sınırlandırılan fitalata yüksek miktarda maruz kalındığında sağlık sorunları ortaya çıkıyor.
Fitalat nedir? Hangi ürünlerde daha çok kullanılıyor? Sağlığa nasıl bir etkisi oluyor? Fitalat konusunda merak edilen soruları Sağlık Bilimleri Üniversitesi Gıda Teknolojisi Anabilim Dalı Başkanı Dr. Sibel Bölek, TRT Haber için cevapladı.
.jpg)
Fitalat nedir ve hangi alanlarda kullanılır?
“Fitalatlar plastik malzemelerin sertliğini azaltmak, esneklik ve yumuşaklık kazandırmak için katılan kimyasal bir bileşiktir. Plastiği yumuşatma amacıyla kullanılmalarının yanı sıra birçok kozmetik üründe, oyuncak, deterjan ve kişisel bakım ürünleri gibi günlük hayatta sıklıkla kullandığımız ürünlerde kalıcı koku ve renklendirme amacıyla kullanıldığını görmekteyiz.”
[Grafik: TRT Haber]
Fitalat sağlığa zararlı mı?
“Yapılan araştırmalarla fitalatların canlılar üzerinde hormon bozucu etkileri olduğu ispatlandı. Bağışıklık sistemi tam olarak gelişmediğinden bebek ve çocuklar için yetişkinlere göre çok daha tehlikeli. Yine fitalatlar erkeklerde üreme hücrelerinde bozulmalara, kısırlığa, cinsel organlarda gelişim bozukluklarına neden olabiliyor. Fitalatlar, kanserojen kimyasallardır… Dolayısıyla hormonların dengesini bozucu etki gösterdiği için birçok hastalıkta tetikleyici etkiye sebep olabiliyor. Her ne kadara bebek ürünlerinde fitalatların kullanımı yasak olsa da doğum öncesinde anneler hazır gıdalardan fitalatlara maruz kalabiliyor. Bu da bebekte doğuştan gelen problemlere yol açabiliyor. Fitalat içeren kıyafetler, aksesuarlar, oyuncaklar ve kırtasiye malzemeleri de çocuklar için büyük bir tehdit oluşturuyor.”
[Fotoğraf: Depo Photos]
Bir ürünün içeriğinde fitalat olduğunu anlamak mümkün mü?
“Fitalatlı ürünleri bakınca anlayamayız. Ancak bu ürünler yapısı nedeni ile kremsi ya da jelimsi kıvama sahip olduklarından bir plastiğe dokunulduğunda elde yağlı bir etki bırakıyor ise fitalatlı olduğundan şüphe edilebilir. Özellikle markası, içeriği bilinmiyorsa, kalitesiz bir plastikse ve elde de yağlı-kremsi bir doku bırakıyorsa bu ürünlerde fitalat bulunabilir.”
Gıda maddelerinde fitalata rastlanıyor mu?
“Gıda ile temas eden materyallerde kullanımı sınırlı. Belli bir mevzuat çerçevesinde kullanılıyor. Çünkü fitalatların gıda içerisine nüfuz etmesi söz konusu. Yağda çözünen bir madde olması nedeniyle özellikle yağlı gıdalarda, yağın ve sosun içerisinde depolandığı gıda ürünlerinde sağlık riski oluşturacak boyutlara gelebiliyor. Plastik şişelerdeki sular özellikle güneşe ya da ısıya maruz kaldığında risk artıyor. Çünkü ısıyla bir araya geldiği zaman fitalatın daha hızlı bir geçiş yaptığını görüyoruz gıdaya.”
Yemek saklanan kaplarda risk var mı?
“Fitalat alımını en çok kolaylaştıran yol sıcak yemeklerin plastik kaplarda tüketilmesi ya da saklanması. Yağda çözülen fitalat sıcağa maruz kaldığında da gıdaya hızla karışıyor. Plastik kaplar, tabaklar ya da ambalajlar kesinlikle sıcak yemek için kullanılmamalı. Bu hatayı çok yapıyoruz.”
Fitalat kullanımındaki sınırlama yeterli mi?
“Her bir gıda ürününden sindirim yoluyla vücuda alınan toplam fitalat miktarı düşünüldüğünde kümülatif etki nedeniyle sorunlar yaşanabileceği unutulmamalı. Yani bir birey aynı gün içerisinde birçok kez fitalata maruz kalıyor. Diğer taraftan fitalat esterleri sadece sindirim değil, solunum ve deri teması gibi yollarla da vücudumuzda birikiyor. Bu nedenle çok düşük oranlarda kullanımına izin verilse de gün içerisinde biz pek çok farklı kaynaktan fitalata maruz kalıyoruz. Kümülatif olarak baktığımız zaman aslında ciddi risk oluşturan boyutlarda fitalat aldığımızı söyleyebiliriz.”
[Fotoğraf: Depo Photos]
Gıda üreticileri ambalajlama yaparken nelere dikkat etmeli?
“Gıda ürünlerinin raf ömrünün belirlenmesinde genelde gıdanın bozulmasına, tüketilemeyecek sınıra ulaşmasına göre değerlendirmeler yapılıyor. Fakat özellikle yağlı ve soslu ürünlerde, gıda maddesine ambalaj materyalinden kimyasal madde geçişinin de göz önünde bulundurulması gerekiyor. Örneğin bir gıdaya bir yıl bir raf ömrü sunuyorsunuz ve bunu bir mikrobiyolojik ve kimyasal bozulmaya göre belirliyorsunuz. Fakat o ambalajdan gıdaya geçen kimyasalı göz önünde bulundurmuyorsunuz. Bu da büyük bir risk oluşturuyor. O yüzden raf ömrü belirlenirken o kimyasal madde geçişinin sağlığı tehdit edecek boyuta ulaşmayacak düzeyde kalmasına dikkat edilmesi gerekiyor.”
Tüketiciler fitalat riskinden kendilerini nasıl koruyabilir?
“Ürünlerin içeriğinde fitalat olup olmadığını anlamak zor olduğu için gerek içeriğini gerek ise kullanılan kimyasalları etiketlerinde açıkça belirten markalar tercih edilmeli. Birçok plastik materyalin içerisinde fitalat olmasına rağmen bu bilgi etikette yer almıyor. Farkında olunmadan yoğun miktarda maruz kaldığımız fitalat esterleri konusunda üretici ve tüketicilerin bilinçlenmesi sağlanmalı. Ne yazık ki yemek siparişi verdiğinizde bile sıcak bir gıda plastik bir kapla getiriliyor.
Tüketicinin plastik ambalajlardan mümkün olduğunca kaçınması gerekiyor. Örneğin zeytinyağı alıyorsa bunun cam şişede satılanını tercih edebilir. Yemeklerin plastik malzeme ile buzdolabına koyulmamasına dikkat edilebilir.”
Grafik: Nursel Cobuloğlu
5.6ºC
Ankara
