TÜRKÖK bugüne kadar yaklaşık 2 bin 600 hastanın umudu oldu

Kök hücre nakliyle hayata tutunanların hikayesi haber bültenlerinde veya sosyal medyada giderek daha fazla karşımıza çıkıyor. Sonu mutlu biten her hikaye, nakil bekleyen başka hastaları yaşama bağlıyor. İşte bu yüzden yapılan her bağışın büyük önemi var.

Türkiye’de kök hücre bağışı denilince akla gelen ilk adres, Türkiye Kök Hücre Merkezi; kısa adıyla TÜRKÖK. Bugüne dek 2 bin 600 kadar hastaya uyumlu akraba dışı kemik iliği kök hücre sağlayan TÜRKÖK, nakil bekleyenlerin en büyük umudu. TÜRKÖK’ün çalışmalarını Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kan ve Kan Ürünleri Dairesi Başkanı Dr. Abdullah Öztürk TRT Haber’e anlattı.

[Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kan ve Kan Ürünleri Dairesi Başkanı Dr. Abdullah Öztürk]

Kök hücreler kayıt altına alınıyor 

TÜRKÖK 1 Nisan 2015’te kuruldu. Dr. Öztürk, kemik iliği nakli bekleyen hastalar ile bağışçıları buluşturmayı hedefleyen TÜRKÖK projesinin nasıl ortaya çıktığını şöyle anlatıyor:

“Amacımız kök hücre koordinasyon işlemleri için gerekli faaliyetleri gerçekleştirecek bir altyapı oluşturmaktı. Bunun için de öncelikle akraba dışı kemik iliği kök hücre bağışçısı kazanımı faaliyetlerini başlatarak, bir kök hücre bağış havuzu meydana getirdik. Hastanelerin kök hücre nakil merkezlerinden, tedavi altında tuttukları hastalar için kemik iliği kök hücre talepleri geliyor TÜRKÖK’e. TÜRKÖK Tarama-Eşleştirme Birimimiz tarama yaparak, kök hücre bilgi bankamıza kayıtlı olan bağışçılarla eşleşme olup olmadığına bakıyor.”

Eşleştirme olumlu sonuçlanırsa nakil sürecine giden yol açılıyor. Bu aşamadan sonra izlenen yolu yine Dr. Öztürk’ten dinliyoruz:

“İlgili nakil merkezindeki hasta için bu sefer koordinasyon birimimiz devreye giriyor. Bağışçı evinden alınıyor. Muayene, tahlil ve kök hücre toplama öncesi gerekli enjeksiyonları yapılıyor. Eğer donörün il dışına gitmesi gerekiyorsa konaklama, yeme-içme ve ulaşım hizmetleri Bakanlığımızca karşılanıyor.”

[Fotoğraf: Getty Images]

Sınır aşan kök hücre çalışması

Kök hücre çalışmaları Türkiye’yle sınırlı değil. TÜRKÖK, 9 Haziran 2017’de Dünya Kemik İliği Bağışçıları Birliği (WMDA) üyesi oldu. Dolayısıyla yurt dışından gelen kök hücre taleplerine de cevap verilmeye başlandı. Dr. Öztürk, “Yurt dışı hasta ile eşleşme bizim bankamızdan sağlanırsa, kök hücreyi hazırlayarak yurt dışına gönderiyoruz. Tabii bu kolay bir süreç değil” diyor. 

Bu zorlu sürecin en önemli aşamasında bağışçıdan kök hücrenin temin edilmesi var. Süreç, bağışçının yurt dışına gitmesine gerek kalmadan yürüyor:

“Aferez işlemi dediğimiz kök hücre toplama işlemiyle, kök hücre toplanıp usulüne uygun şekilde paketleniyor. Uygun taşıma çantalarıyla yurt dışından ürünü almaya gelen ilgili kök hücre merkezi temsilcisine teslim ediliyor.” 

[Fotoğraf: Getty Images]

715 bine yakın bağışçı var

TÜRKÖK henüz altı yılık bir oluşum. Bu kısa süreye rağmen çok önemli bir mesafe kat edildi. Öyle ki dünyanın en önemli kök hücre merkezleri listesinde artık TÜRKÖK de var. Dr. Öztürk, “TÜRKÖK, şu anda bilgi bankasına kayıtlı bağışçı açısından dünyada sekizinci sırada ama kalite açısından daha ön plandayız. Uluslararası akredite laboratuvarlar ile çalışıyoruz ve şu anda TÜRKÖK’ün kurumsal yapısının akredite edilmesine yönelik çalışmaları da başlatmış bulunuyoruz. Dünya kemik iliği bankaları bizden güvenle bu çerçevede alışveriş yapıyor” diyor. 

TÜRKÖK’e kayıtlı 715 bine yakın bağışçı bulunuyor. 2015’ten bu yana 2 bin 600 kadar hastaya kök hücre temin edildi. Dr. Öztürk, Türkiye’nin akraba dışı kemik iliği kök hücre konusunda dışa bağımlılığın büyük ölçüde bittiğini vurguluyor:

“Ülkemizde hastaların kök hücre nakli ihtiyacının yüzde 80’ini kendi kemik iliği bankamızdan karşılıyoruz. Kalan kısmı ise Dünya Kemik İliği Donör Birliğine (WMDA) kayıtlı 37 milyon kemik iliği kök hücre bağışçısından temin etme imkanına sahibiz.” 

“Türkiye akraba dışı kemik iliği kök hücre tedariki noktasında kendi kendine yetebilecek pozisyonda” diyen Dr. Öztürk, bir noktanın altını çiziyor:

“Her başvuran hastaya yüzde yüz kök hücre bulma imkanı maalesef yok... Çünkü her insanın bir genetik karşılığı yok dünyada. Kök hücre ihtiyacının yüzde 100 karşılanamamasının sebebi bu. Yani kök hücre bankalarından kaynaklı bir yetersizlik söz konusu değil.” 

Pandemi kök hücre bağışını azaltmadı

Türkiye’den, yurt dışında tedavi gören hastalar için bugüne dek 213 kök hücre gönderildi. Fransa, Almanya ve İtalya kök hücre gönderilen ülkeler arasında. Bunun yanı sıra yine yurt dışından gelerek Türkiye’deki merkezlerde nakil yaptıran yabancı hastalar da oldu: “Onlara da şu ana kadar TÜRKÖK olarak 235 akraba dışı kemik iliği kök hücre temin ettik. 2019’un sonunda teslim edilen kök hücre sayısı 125’ti. 2020’nin sonunda sayı 235’e çıktı.” 

Tüm dünyayı etkileyen koronavirüs salgını hayatın her alanına olumsuz etkiler yaptı. Neyse ki kök hücre bağışı konusundaki olumsuz etkileri sınırlı kaldı. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kan ve Kan Ürünleri Dairesi Başkanı Dr. Abdullah Öztürk şöyle konuşuyor:

“Pandemi koşulları hayatı ve süreçleri olumsuz etkilese de bağış ve kök hücre temini konusunda, çalışanların da gayreti ile olumsuz bir sonuç ortaya çıkması engellendi. Geçen yıllara göre de hızımızı artırdık. Burada, bağışta bulunan insanların duyarlılığı ön plana çıkıyor.” 

Bağışçı olmanın yolu çok kolay

Kök hücre konusundan en fazla merak edilen konulardan biri de nasıl bağışçı olunacağı… Bu, aslında çok kolay; tek yapılması gereken şey Kızılay’a başvurmak. Sağlık Bakanlığı ve Kızılay bu konuda birlikte hareket ediyor.
Bağışçı olmak isteyenler Kızılay’a başvurduktan sonra, yaş, vücut ağırlığı, bulaşıcı hastalık gibi sağlık durumları açısından değerlendiriliyor. Uygun kriterleri taşıyanlardan kan numuneleri alınarak laboratuvarlarda analiz ediliyor, uygun bulunanlar kök hücre bankasına kaydediliyor. Kızılay 2020’de yaptığı çalışmalar ile TÜRKÖK adına bu kapsamda 130 binin üzerinde kök hücre bağışçısı kazandı. 2021’de bu sayının daha da üzerine çıkılması hedefliyor. Dr. Abdullah Öztürk, “Türk insanının duyarlılığı için tekrar teşekkür etmek istiyorum” diyerek çağrıda bulunuyor:

“Yeterince duyarlılık var ama bunu daha da artırmalıyız. Örneğin Almanya'nın 9 milyon bağışçısı var. Bizim de ülke olarak daha üst sıralara yükselmemiz için vatandaşlarımızın bu noktadaki duyarlılığının artarak devam etmesini bekliyoruz.”