Ankara’nın bozkır kasabasından başkente dönüşünün 95. yıl dönümü

Tülay TOKLU / TRT Haber

Başkent, bir devletin yönetim merkezi olan şehir, hükümet merkezi anlamına geliyor. Yani bir ülkenin siyasal, ekonomik, askeri, idari, sosyal, kültürel vb. konularının değerlendirildiği, bu konularla ilgili önemli kararların alındığı yer…

Kurtuluş Savaşı’ndan zaferle çıkan Türkiye Devleti’nin de yeni bir yönetim merkezine ihtiyacı vardı.

Milli Mücadele döneminde durum

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya gelip Kurtuluş Savaşı'nı teşkilatlandırmaya başladığında, Anadolu’nun her bakımdan en güvenli yeri olarak Sivas’ı görüyordu.

4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi çalışmaya başladı. “Heyet-i Temsiliye” adıyla geçici bir hükümet kuruldu. Misak-ı Millî’nin esasları kararlaştırıldı.

İstanbul hükümeti bu durum karşısında Mustafa Kemal Paşa ile görüştü.

Uzun görüşmeler sonunda Mebuslar Meclisi’nin İstanbul’da toplanması, fakat Heyet-i Temsiliye’nin Anadolu’da kalması uygun görüldü.

Seçilen milletvekilleri İstanbul’a giderken Eskişehir’de Mustafa Kemal ile görüşeceklerdi. Fakat kendisi görüşmelerin Ankara’da yapılmasına karar verdi. Böylece Heyet-i Temsiliye’nin merkezi Ankara oldu.

Atatürk bu kararı almasının sebebini Nutuk’ta şöyle anlatıyor:

"Cephelere ve İstanbul’a demiryolu ile bağlı ve genel durumu idare bakımından Sivas’tan farkı olmayan Ankara’ya geldik."

Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’ya gelişi

Mustafa Kemal, Heyet-i Temsiliye’nin batı illerine ve İstanbul’a yakın olması gerektiğini düşünüyordu. Batı illerinin bir kısmı Yunanlıların işgalindeydi. Dolayısıyla buralar tehlike altındaydı. 

Ankara ise işgale uğramamış, Anadolu’nun tam ortasında, kuzey-güney ve doğu-batı yollarının kesişme noktasında, savaş cephelerine eşit uzaklıkta bir şehirdi. Ankara’dan haberleşme kolay sağlanabilir, savaş rahatlıkla yönetilebilirdi.

27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelen Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti Dikmen sırtlarında büyük bir kalabalık tarafından coşkuyla karşılandı.

Heyet-i Temsiliye, Ankara halkının milli davaya olan inancına duyduğu güvenle Milli Mücadeleyi buradan yürüttü.

Ankara neden ve nasıl başkent seçildi?

23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi Ankara’da açıldı. 

Milletin ve devletin bağımsızlığını koruma savaşı yine Ankara’da sürdürüldü ve sonuçta büyük bir zafer kazanıldı. 

Lozan Antlaşması gereği, 2 Ekim 1923’te İtilaf Devletleri İstanbul’u tamamen boşalttı, 6 Ekim 1923’te şanlı Türk ordusu milletin büyük coşkusu içinde İstanbul’a girdi.

İstanbul’un kurtuluşu, bazı kimselerde devlet merkezinin burada kalması fikrini oluşturdu. Daha önce de merkez olarak Kayseri, Konya, Halep, Şam gibi kentler teklif edilmişti.

Fakat artık devlet merkezi meselesinin karara bağlanması ve kanunlaşması gerekiyordu. 

“Devlet merkezinin Ankara olması zaruridir”

9 Ekim 1923 günü 15 milletvekili, Meclis Başkanlığı'na verdikleri bir önergeyle Ankara’nın yeni devletin başkenti olmasını teklif ettiler.

Tek maddelik kanun teklifinde, “Türkiye devletinin makarrı idaresi Ankara şehridir” denildi. Kanunun gerekçesinde “İstanbul, Türk milletinin müdafaa vasıtalarına mevdu olarak ilelebed korunacaktır. Devlet merkezinin Ankara olması zaruridir” ifadesi yer alıyordu.

Böylece Türkiye’nin yeni başkenti Ankara oldu.

Mustafa Kemal, Ankara’nın başkent oluşuna Nutuk’ta şu satırlarla yer vermiştir:

“Efendiler, Lozan Antlaşması’nın eklerinden olan düşman işgali altındaki topraklarımızı boşaltma protokolü uygulandıktan sonra, yabancı işgalinden tamamen kurtulan Türkiye’nin toprak bütünlüğü fiili olarak sağlanmıştı. Artık yeni Türkiye Devleti’nin başkentini bir kanunla tespit etmek gerekiyordu. Bütün düşünceler, Yeni Türkiye’nin başkenti Anadolu’da ve Ankara şehri olarak seçme lüzumunda birleşiyordu.
Bu seçimde, coğrafi durum ve askeri strateji en büyük önemi taşıyordu. Devletin başkentini bir an önce tespit ederek, içten ve dıştan gelen kararsızlıklara bir son vermek şarttı. 
…

Dışişleri bakanı İsmet Paşa, 9 Ekim 1923 tarihli tek maddelik bir kanun tasarısını Meclis’e teklif etti. Altında daha on dört kadar zatın imzası bulunan bu kanun teklifi, 13 Ekim 1923 tarihinde uzun görüşme ve tartışmalardan sonra çok büyük bir çoğunlukla kabul edildi. Kabul edilen kanun maddesi şudur: Türkiye Devleti’nin başkenti Ankara şehridir.”

Kaynak: TRT Haber, AA, TTK