Kağıthane’nin asırlık demir yolu: Haliç-Karadeniz Sahra Hattı

İstanbul’un köklü geçmişe sahip ilçelerinden Kağıthane’de, bir zamanlar önemli görevler üstlenen bir demir yolu bulunuyordu; Haliç-Karadeniz Sahra Hattı… Varlığı unutulan bu demir yolu, Kağıthane’nin geçmişi üzerine yapılan araştırmalar sırasında ortaya çıktı. Yapılan araştırmalarda hattan geriye kalan ray parçaları ve birkaç kilometre taşı bulundu.

Kağıthane Belediyesi, orijinali 60 kilometreyi aşan bu hattın küçük bir kısmını Kağıthane sınırları içinde yeniden canlandırmak için çalışıyor. Yapımı devam eden Kağıthane dekovil hattının, 2800 metre uzunluğunda olması planlanıyor. Gayrettepe- Mecidiyeköy metro hattına entegre olarak hizmet verecek hat, 4 duraktan oluşacak.

Çok az kişinin haberdar olduğu Haliç-Karadeniz Sahra Hattı’nın hikayesi, “Kayıp Bir Demiryolunun İzinde” ismiyle kitaplaştırıldı. Kitabın yazarlarından Kağıthane Basın ve Tarih Danışmanı Hüseyin Irmak, tarihi demir yolunun hikayesini TRT Haber’e anlattı.

Kağıthane’deki kayıp demir yolunun hikayesi nereden başlıyor? 

1914-1915 yıllarında, Birinci Dünya Savaşı koşullarında, ülke İngiltere’yle savaş halinde olduğu için, Silahtar Elektrik Fabrikası’na gelen kömürlerin ithali durdurulmuş. Zonguldak’tan gelen kömür teknelerini, Rus denizaltıları batırmaya başlamış. Bu nedenle Silahtar Elektrik Fabrikası, şehre elektrik veremez hale gelmiş. Ağaçlı Havzası’ndaki orman içinden -Ayazağa ve Kağıthane üzerinden-Silahtar Elektrik Fabrikası’na kömür taşımak için böylece tren hattı kuruluyor. Bu hattın ilk kolu 7 ay, ikincisi ise 8 ay içinde kuruluyor. Toplamda 15 ay içinde bir kolu Çiftalan Havzası’na diğer kolu Ağaçlı Havzası’na gidecek şekilde Karadeniz’i Haliç’e bağlayan bir hat oluyor. Böylece Birinci Dünya Savaşı koşullarında şehrin elektriksiz kalmasını önlüyor. 

Bu hattın Kurtuluş Savaşı’na da önemli katkıları oluyor bildiğimiz kadarıyla…

İstanbul’un işgali döneminde bu tren hattı, depolardaki cephane ve silahların Anadolu’ya kaçırılmasında kullanılıyor. Haliç kıyısındaki cephanelerin Karaburun’a nakledilmesi ve İnebolu’ya geçirilmesi için yaklaşık 1 yıl hizmet veriyor. 

Cumhuriyet döneminde kullanılıyor mu? 

Cumhuriyet döneminde bu hat atıl kalıyor. 1951-1952 yıllarına kadar sadece asker ve odun nakliyatında kullanılıyor. Ondan sonra Afyon’da bir kömür madeninde kullanılmak üzere sökülüyor. Tabii bu sökülme ve taşınma sırasında birtakım kayıplara uğruyor. Ardından da Gelibolu’ya taşınıyor. Orada askeri bölgede yer alan bir madende kullanılıyor. Ondan sonra da hattın rayları, vagonları ve lokomotifleri kayboluyor. Akıbeti bilinmiyor… 

Bunca yıl sonra Kağıthane’de bir demir yolu varlığı nasıl ortaya çıktı? 

Kağıthane tarihini derleme çalışmaları çerçevesinde Yıldız Sarayı’ndaki Abdülhamid Arşivleri fotoğraflarına bakmaya başladım. Orada çok tesadüfi bir şekilde, bir tane ray fotoğrafının altında Kâğıthane’ye benzer bir kelime gördüm. Başka bir yerde bir Kâğıthane daha var mı diye düşündüm. Her ihtimale karşı o fotoğrafın kopyasını aldım. Harbiye Askeri Müzesi’ne ve Devlet Demiryolları’na sorduk. Onlardan herhangi bir bilgi çıkmadı. Ama bir yandan da aramaya devam ediyoruz; gözümüz kulağımız açık… Aynı zamanda müzayede takip ediyoruz. Bir müzayedede Mert Sandalcı diye bir koleksiyoner bana geldi ve “Siz, Kağıthane tarihini toparlıyorsunuz. Bende 12 tane fotoğraf var. Kağıthane’de bir zamanlar bir demir yolu varmış, onun inşaatı sırasında çekilmiş” dedi. “Biz de zaten bunu arıyoruz” dedik. Ondan sonra Prof. Dr. Emre Dölen, dedesinin o hat inşa edilirken Yeşilköşk Şimendifer Alayı’nda subay olduğunu ve hattın kuruluşunun fotoğraflarını çekmekle görevlendirildiğini söyledi. Hattın fotoğraflarını çekmiş, ilgili makamlara sunmuş ve birer kopyasını kendine almış. Hikaye böyle başladı. 

Şu an Kağıthane Belediyesi bu hatla ilgili olarak nasıl bir çalışma yürütüyor? 

Kağıthane’de, Beyoğlu’ndaki ve Kadıköy’deki gibi nostaljik tramvay yapabiliriz diye düşündük. Belediye, Silahtar Elektrik Fabrikası’ndan Kağıthane’nin merkezine kadar yaklaşık 3 kilometrelik bir hatta demir yolunu yeniden inşa etme kararı aldı. Bunun çalışmalarına başladı. Raylar döşendi, lokomotif ve iki vagon geldi. İstasyonların inşası aşamasındayız şu anda. Bittikten sonra Silahtar- Kağıthane arasındaki hatta ücretsiz yolcu taşınacak.

Kurgu: Cihan Karaahmetoğlu