Öğrencilere keyifli ve öğretici ara tatil tavsiyeleri

İlk ve orta dereceli okullarda bu yıl başlayan uygulamayla 18-22 Kasım tarihleri arasında ilk ara tatil yapılacak. Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk’un “Ara tatillerde eğitime ara vermiyoruz. Çocuklarımızı hayattan öğrenmeye gönderiyoruz” açıklamasından yola çıkarak, Türkiye’nin dört bir yanında keyifli ve öğretici ziyaretlerin yapılabileceği yerlerin listesini hazırladık. İşte Efes Antik Kenti’nden Göbeklitepe’ye, Eskişehir Masal Şatosu’ndan Konya Tropikal Kelebek Bahçesi’ne kadar her bölgeden ara tatil tavsiyeleri…

Marmara Bölgesi

Gökçetepe Tabiat Parkı (Edirne)

Kamp yapmayı sevenler için ideal bir yer olan Gökçetepe Tabiat Parkı, çam ağaçlarının denize uzandığı küçük sahiliyle yürüyüş yapmak isteyenlere ideal bir ortam sunuyor. Gökçetepe’de gece konaklamak isteyenler için kamp alanları da bulunuyor.

Arkeoloji Müzeleri (İstanbul) 

İskender Lahdi, Ağlayan Kadınlar Lahdi ve Kadeş Anlaşması gibi dünyaca ünlü eserlere ev sahipliği yapan İstanbul Arkeoloji Müzelerinde tarihin farklı dönemlerine ait bir milyona yakın eser sergileniyor. Arkeoloji Müzesi, Eski Şark Eserleri Müzesi ve Çinili Köşk olmak üzere üç bölümden oluşuyor. Müze, pazartesi hariç her gün 09.00-17.00 saatleri arasında ziyarete açık.

Trilye (Bursa)

Eski bir Rum Köyü olan Trilye, geçmişi 12. yüzyıla kadar giden mimari yapıları ile dikkat çekiyor. Dündar Evi, Aziz Vasil Kilisesi, Kemerli Kilise, Trilye Taş Mektep, Fatih Camii ve Avlulu Hamam görülmesi gereken yerler arasında bulunuyor.

Hava Kuvvetleri Müzesi (İstanbul)

Yaklaşık 3 bin metrekarelik kapalı alana yayılan Hava Kuvvetleri Müzesi, sekiz sergileme salonuyla hizmet veriyor. Dünya havacılık tarihinin önemli buluşlarının maket, model ve dokümanlarla sergilendiği müze, Türk havacılık tarihinin gelişim sürecini de gözler önüne seriyor. Müze pazartesi hariç her gün 09.00-17.00 saatleri arasında ziyaretçilerini bekliyor.

Dolmabahçe Sarayı (İstanbul)

İstanbul’un en fazla ziyaret edilen yerlerinden biri olan Dolmabahçe Sarayı, görkemli yapısıyla dikkat çekiyor. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün bir dönem kullandığı ve hayata veda ettiği yer olan Dolmabahçe Sarayı, her yıl özellikle 10 Kasım’da ziyaretçi akınına uğruyor. Dolmabahçe Sarayı pazartesi hariç her gün 09.00-16.00 saatleri arasında gezilebiliyor.

Marmara Bölgesi’nde gezilebilecek diğer yerleri şöyle sıralayabiliriz: 

Misi Köyü (Bursa)

Sapanca (Sakarya)

Polonezköy (İstanbul)

Bursa Arkeoloji Müzesi (Bursa)

Türk İslam Eserleri Müzesi (Edirne)

Av Köşkü Saray Müzesi (Kocaeli)

Kıyıköy (Kırklareli)

Oyuncak Müzesi (İstanbul)

Maşukiye (Kocaeli)

Cumalıkızık (Bursa) 

Topkapı Sarayı (İstanbul) 

Ayasofya Müzesi (İstanbul) 

Ege Bölgesi 

Çamlık Buharlı Lokomotif Müzesi (İzmir) 

Türkiye’nin en büyük buharlı lokomotif koleksiyonlarından birine sahip müzede 36 lokomotif yer alıyor. Dünyanın çeşitli ülkelerinden lokomotiflerin sergilendiği açık hava müzesinde, Mustafa Kemal Atatürk tarafından kullanılan vagonlardan biri var. Müze, her gün 09.00-18.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor.   

Efes Müzesi (İzmir) 

Efes Artemis heykeli, Eros başı, Priapos heykeli, mermer Artemis heykeli, Mısırlı rahip heykeli, İsis heykeli, Sokrates başı ve daha niceleri Efes Müzesi’nde yer alıyor. Müzede Antik Çağ’dan Osmanlı dönemine altın, gümüş, bakır sikkeler ve takılar da görülebiliyor. Müze, her gün 08.30-17.30 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor.

Knidos Antik Kenti (Muğla) 

Muğla’nın Datça ilçesinde yer alan Knidos’un geçmişi MÖ 13. yüzyıla dek uzanıyor. Antik dönemden günümüze ulaşan yapılarıyla dikkat çeken Knidos’ta Yuvarlak Tapınak, Dionysos Stoası ve Tapınağı, Apollon Tapınağı, Bolukrates Çeşmesi ve 5 bin kapasiteli küçük tiyatro görülebilir. Antik kent, sabah 8.30-17.30 saatleri arasında ziyarete açık.

Key Museum (İzmir) 

Türkiye’nin en büyük otomobil müzesi unvanını elinde bulunduran müzede sergilenen eserler, dünyanın dört bir yanından bir araya getirildi. 7 bin metrekarelik devasa bir alana sahip olan müzede, 1880’li yıllardan günümüze değin uzanan araçlar sergileniyor. Müze salı günleri hariç haftanın diğer günleri 10.00-17.00 saatleri arasında gezilebilir.

Bafa Gölü Tabiat Parkı (Aydın) 

Doğal güzelliklerin ve tarihi değerlerin bir arada bulunduğu Bafa Gölü Milli Parkı, 7 bin hektarlık bir alanda ziyaretçilerini ağırlıyor. Parkta olta balıkçılığı, piknik, doğa yürüyüşü, fotoğrafçılık, kamp ve kuş gözlemciliği yapılabilecek aktiviteler arasında yer alıyor. Bafa Gölü Tabiat Parkı, 07.00-20.30 saatleri arasında gezilebiliyor. 

Ege Bölgesi’nde gezilebilecek diğer yerleri ise şöyle sıralayabiliriz: 

Bodrum Denizcilik Müzesi (Muğla)

Çeşme Kalesi (İzmir)

Bergama Antik Kenti (İzmir)

Afrodisias Müzesi (Aydın)

Apollon Tapınağı (Aydın)

Fethiye Kral Mezarları (Muğla)

Bodrum Kalesi (Muğla)

Maket Köy (İzmir)

Arkas Deniz Tarihi Müzesi (İzmir)

Dibekli Han/ Kültür ve Sanat Köyü (Muğla)

Akdeniz Bölgesi 

Dağılcak Tabiat Parkı (Adana) 

Doğayla baş başa vakit geçirmek isteyenlerin adresi Dağılcak Tabiat Parkı, Çukurova ile Toros Dağları’nın birleştiği bölgede yer alıyor. Bölgeye gelenler Kozan Kalesi, Kilikya Manastırı, Karasis Kalesi gibi tarihi yapıları görebiliyor. Dağılcak Tabiat Parkı, doğa sporları tutkunlarına da güzel alternatifler sunuyor. 

Nusret Mayın Gemisi Kültür Parkı (Mersin)

Çanakkale Savaşı’nın simgesi Nusret, Tarsus’un önemli simgeleri arasında yer alıyor. 2003’ten bu yana ziyaretçilerini ağırlayan Nusret Mayın Gemisi Kültür Parkında aslına uygun olarak hazırlanan balmumu heykeller ve üç boyutlu gezi alanları bulunuyor.

Hatay Arkeoloji Müzesi (Hatay)

Mozaik koleksiyonu açısından dünyanın en büyüğü olarak kabul edilen müzede, MS 2-5. yüzyılları arasına tarihlenen mozaikler mimari mekan canlandırmalarıyla birlikte sergileniyor. 35 bini aşkın eserin sergilendiği müzede, Lakedemonia Evrotas Mozaiği, Koç Başları Mozaiği, Khresis Mozaiği gibi pek çok eser görülebilir. Müze, her gün saat: 08.30-17.00 saatleri arasında ziyarete açık.

Aspendos Antik Kenti (Antalya)

Aynı adı taşıyan amfi tiyatrosuyla bilinen Aspendos Antik Kenti, Antalya’da yer alıyor. MÖ 10. yüzyılda Akalar’ın kurduğu kentin simgesi haline gelen tiyatroyu ise MS. 2. yüzyılda Romalılar yaptı. Aspendos’a yola düşenler bazilika, su kemerleri ve agora kalıntılarını da görebilir.

Deniz Biyolojisi Müzesi (Antalya)

Batık bir konsan gemisi şeklinde tasarlanan müzede, Türkiye’nin denizlerinde yaşayan 9 tür köpekbalığı, 10 tür yassı köpekbalığı, yaklaşık 150 tür kemikli balık, süngerler, mercanlar, karides, istakoz ve yengeçler, kabuklular, ahtapot, kalamar ve sübyeler, denizyıldızları ve denizkestaneleri olmak üzere yaklaşık 500 tür deniz canlısı sergileniyor. Müze, pazartesi hariç 09.00-18.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. 

Akdeniz Bölgesi’nde gezilebilecek diğer yerleri ise şöyle sıralayabiliriz:

Anadolu Oyuncak Müzesi (Antalya)

Mersin Deniz Müzesi (Mersin)

Masal Parkı (Antalya)

Tarsus Hayvanat Bahçesi (Mersin)

Aynalıgöl (Gilindire) Mağarası (Mersin)

Perge Antik Kenti (Antalya) 

Tünektepe Teleferik (Antalya) 

Köprülü Kanyon Milli Parkı (Antalya) 

Adana Sinema Müzesi (Adana) 

Hatay Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Müzesi (Hatay) 

İç Anadolu Bölgesi 

Anıtkabir (Ankara) 

Mustafa Kemal Atatürk’ün anıt mezarının yer aldığı Anıtkabir, her yıl yerli ve yabancı binlerce kişi tarafından ziyaret ediliyor. Anıtkabir’i ziyaret edenler, “Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi”nde yer alan Atatürk’ün özel eşyalarından Çanakkale Muharebeleri, Sakarya Meydan Muharebesi ile Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebeleri’ni konu alan panoramalara kadar pek çok eseri de görebilir. Anıtkabir, her gün 09.00-16.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor.

Göreme Açık Hava Müzesi (Nevşehir)

Kapadokya’nın en özel yerlerinden biri olan Göreme Açık Hava Müzesinin tarihi MS 4. yüzyıla dek uzanıyor. Kızlar ve Erkekler Manastırı, Aziz Basil Kilisesi, Elmalı Kilise, Aziz Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Karanlık Kilise, Çarıklı Kilise ve Tokalı Kilise, Göreme’yi ziyaret edenlerin görmesi gereken yapılar arasında yer alıyor. Müze, her gün saat: 08.00-19.00 arasında açık.

Mevlana Müzesi (Konya) 

Hz. Mevlana ve Mevleviliğe ait eserler ile el yazması kitaplar, levhalar, kandiller ve musiki aletlerinin sergilendiği müze, her yıl yerli ve yabancı binlerce turisti ağırlıyor. Müzede Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı dönemine ait 2756 cilt içinde 4 binin üzerinde el yazması eserin yer aldığı bir ihtisas kütüphanesi de bulunuyor. Müze, haftanın her günü 09.00-16.45 saatleri arasında ziyaret edilebilir.

Masal Şatosu (Eskişehir) 

2014’den bu yana hizmet veren Masal Şatosu, 8 kule ve 18 kulecik olmak üzere toplamda 26 kuleden oluşuyor. Masal Şatosu’nda “Efsaneler Diyarı”, “Gizemli Yolculuk”, “Masal Tüneli” olmak üzere üç farklı koseptte alan yer alıyor. Çocuklara yönelik pek çok etkinliğin de yapıldığı Masal Şatosu, pazartesi hariç her gün 10.00-17.00 saatleri arasında gezilebiliyor. 

Konya Tropikal Kelebek Bahçesi (Konya)

Türkiye’de bir ilk olan Tropikal Kelebek Bahçesi, 385 bin metrekarelik bir alanda hizmet veriyor. Aynı zamanda Avrupa’nın en büyük kelebek uçuş sahasına sahip olan alanda, 98 türe ait, 20 bin tropikal bitkiye ve 15 türde yaklaşık 6 bin kelebeğe doğal yaşam alanı sunuyor. İçinde Böcek Müzesi de bulunan Konya Tropikal Kelebek Bahçesi, hafta içi 09.00-17.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor.

İç Anadolu Bölgesi’nde gezilebilecek diğer yerler şöyle sıralanıyor: 

Gümüşler Manastırı (Niğde)

Ihlara Vadisi (Aksaray) 

Eskişehir Balmumu Heykelleri Müzesi (Eskişehir)

Anadolu Medeniyetleri Müzesi (Ankara)

Kayseri Arkeoloji Müzesi (Kayseri) 

Hacı Bektaş Veli Müzesi (Nevşehir) 

Resim ve Heykel Müzesi (Ankara) 

Eti Arkeoloji Müzesi (Eskişehir)

Karadeniz Bölgesi

Bandırma Vapuru Müzesi (Samsun)

Mustafa Kemal Atatürk’ü 19 Mayıs 1919’da Samsun’a götüren Bandırma Vapuru, 2005’ten bu yana müze olarak ziyaret edilebiliyor. Mustafa Kemal Paşa ve dört silah arkadaşının balmumu heykellerinin yer aldığı gemide duvar saati, telefon, harita ölçüm malzemeleri, yangın tüpü, masa ve sandalyeler de görülebilir. Müze her gün 08.00-16.45 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. 

Safranbolu (Karabük)

Taş sokakları ve birbirinden güzel mimari dokuya sahip evleriyle Safranbolu, yerli ve yabancı turistlerin Karadeniz’de ziyaret ettiği önemli adreslerden biridir. Aynı zamanda Dünya Kültür Mirası olan Safranbolu’da Cinci Han, Tarihi Cinci Hamamı, Kaymakamlar Gezi Evi, Eski Çarşı, Yörük Köyü, Tokatlı Kanyonu, Kristal Teras görülmesi gereken yerler arasında yer alıyor. 

Abant Gölü Tabiat Parkı (Bolu)

Her mevsim ayrı güzelliğe sahip Abant Gölü Tabiat Parkı, doğayla iç içe bir gün geçirmek isteyenlerin tercihi. Doğa Müzesi’nin de yer aldığı parkta göl çevresinde piknik, kamp, olta balıkçılığı, doğa yürüyüşü, bisiklet, fayton ya da yamaç paraşütü gibi pek çok aktivite yapılabiliyor. 

Amasra Müzesi (Bartın)

Müzede geçmişi antik çağlara dek uzanan Amasra ve çevresinden çıkan eserler sergileniyor. Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait heykeller, altın ve bronz süs eşyaları, bilezikler, Osmanlı dönemine ait süs eşyaları ve halılar görülebilecek eserler arasında yer alıyor. Müze, pazartesi hariç her gün 08.00-17.00 saatleri arasında açık. 

Göynük (Bolu)

Tarihi konaklarıyla bilinen Göynük’te gezilecek pek çok yer bulunuyor. Batı Karadeniz’in mimari anlayışının hakim olduğu ilçede Zafer Kulesi, Akşemseddin Hazretleri Türbesi, Çınarlar Köprüsü, Gürcüler Konağı Müzesi, Gazi Süleyman Paşa Camii, Göynük Açık Hava Müzesi gibi pek çok gezi noktası bulunuyor.

Karadeniz Bölgesi’nde gezilebilecek diğer yerleri şöyle sıralayabiliriz:

Saraydüzü Kışla Binası Milli Mücadele Müzesi ve Kongre Merkezi (Amasya)

Samsun Kent Müzesi (Samsun)

Trabzon Ayasofya Müzesi (Trabzon)

Gazi Müzesi (Samsun)

Sinop Arkeoloji Müzesi (Sinop)

Liva Paşa Konağı Etnografya Müzesi (Kastamonu)

Kastamonu Kalesi (Kastamonu)

Maden Müzesi (Zonguldak)

Ahi Müzesi (Bolu)

Valla Kanyonu (Kastamonu)

Yedigöller Milli Parkı (Bolu)

Sümela Manastırı (Trabzon)

Ulugöl Tabiat Parkı (Ordu) 

Doğu Anadolu Bölgesi

Ani Antik Kenti (Kars)

Kars’a 48 kilometre uzaklıkta bulunan Ani, 1001 kilise şehri olarak da anılıyor. Köklü tarihi boyunca pek çok uygarlığa ev sahipliği yapan Ani’de Ermeni, Gürcü ve Selçuklu mimarisinin izlerini taşıyan yapılar bulunuyor. Ani Katedrali, Aziz Gregor Kilisesi, Ebul Manucehr Camii ve Surp Kirkor Kilisesi bunlardan birkaçı. Ani, haftanın her günü 08.00-17.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. 

Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi (Kars) 

Osmanlı-Rus Savaşı’nda bir tabur askerin şehit olması nedeniyle tarihe “Kanlı Tabya” olarak geçen tabyanın restore edilmesiyle kurulan Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi, 8 ana salondan oluşuyor. Müzede 1828’den Cumhuriyet’in ilanına kadar olan döneme ait bazı önemli olaylar interaktif olarak sergileniyor. Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi, her gün 08.00-17.00 saatleri arasında ziyaret edilebilir.

İshak Paşa Sarayı (Ağrı) 

Osmanlı İmparatorluğu’nun Lale Devri’ndeki son büyük anıt yapısı olan İshak Paşa Sarayı, 18. yüzyıl mimarisinin seçkin yapılarından biridir. Sanat tarihi açısından da büyük önem taşıyan saray, Doğubayazıt ilçesinin 5 kilometre doğusunda, bir dağ yamacında yer alıyor. İshak Paşa Sarayı, pazartesi hariç 08.00-17.00 saatleri arasında gezilebiliyor.

Ahlat Müzesi (Bitlis) 

Tunç Çağı, Demir Çağı, Roma, Helenistik, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait eserlerin sergilendiği müze, 1971’den bu yana hizmet veriyor. Müze, pazartesi hariç her gün 8.00-17.00 saatleri arasında ziyarete açık.

Erzurum Arkeloji Müzesi (Erzurum)

Müzede Erzurum ve çevre illere ait kültürlerin gelişimi, yaşam tarzı, sanatı, dini inançları ve geleneklerine ait eserler sergileniyor. 6 bin metrekarelik alana yayılan müze her gün 08.00-17.00 saatleri arasında ziyaretçilerini bekliyor. 

Van Kalesi (Van)

Urartu Kralı I. Sarduri tarafından yaptırılan Van Kalesi, günümüze kadar sağlam bir şekilde ulaşmıştır. M.Ö. 9. yüzyılda inşa edilen kalede Sarduri Burcu (Madır Burcu), Urartu Kralı I. Argisti'nin mezar anıtı ve çivi yazılı yıllıklar gibi pek çok eser yer alıyor. Selçuklu dönemine ait Ulu Cami ile Osmanlı dönemine ait Kaya Çelebi Camii ve Hüsrev Paşa Camii yine burada görülmesi gereken yapılar arasında. Kale, her gün 08.00-17.00 saatleri arasında gezilebilir.

Doğu Anadolu’da gezilebilecek diğer yerleri şöyle sıralayabiliriz:

Yüzen Ada (Bingöl) 

Nemrut Krater Gölü (Bitlis) 

Beşkonaklar Etnografya Müzesi ve Geleneksel Malatya Evi (Malatya)

Aslantepe Ören Yeri (Malatya) 

Harput Kalesi (Elazığ)

Çifte Minareli Medrese (Erzurum) 

Akdamar Adası (Van)

Kars Müzesi (Kars)

Güneydoğu Anadolu Bölgesi 

Göbeklitepe (Şanlıurfa) 

UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Göbeklitepe, tarihin sıfır noktası olarak biliniyor. Yaklaşık 12 bin yıllık geçmişiyle insanlık tarihini değiştiren Göbeklitepe’de yapılan kazılarda boyu yaklaşık 6 metre ağırlığı ise 40 tonu bulan dikilitaşlar dikkat çekiyor. Kazı alanını görmek isteyen ziyaretçiler, Göbeklitepe’yi her gün 08.00-17.00 saatleri arasında gezebilir. 

Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi (Şanlıurfa)

Şanlıurfa ve çevresinden çıkarılan eserlerin bulunduğu müzede 14 sergi salonu ve 33 canlandırma alanı bulunuyor. Müzede Paleolitik döneme ait yüzey buluntuları ve canlandırmaları, Neolitik döneme tarihlenen insan boyutlarında yapılmış Balıklıgöl Adamı, Göbeklitepe kazı buluntuları ve canlandırmaları, Nevali Çori Tapınağı, Kalkolitik, Tunç, Demir, Helenistik, Roma, Bizans ve İslami dönemlere ait çok sayıda eser yer alıyor. Pazartesi hariç her gün 08.00-17.00 saatleri arasında ziyaretçilerini bekliyor.                                                                        

Zeugma Antik Kenti ve Müzesi (Gaziantep)

Gaziantep’e gelen yerli ve yabancı turistlerin en fazla ziyaret ettiği yerlerin başında gelen Zeugma Müzesi, 30 bin metrekarelik bir alana kurulu. Müze, dünyaca ünlü Çingene Kızı mozaiği başta olmak üzere Mars heykeli, Roma dönemine ait çeşmeler ve yine kazılarda ortaya çıkarılan pek çok mozaiğe ev sahipliği yapıyor. Müze, her gün saat: 09.00-17.00 saatleri arası açık. 

Hasankeyf Müzesi (Batman)

Hasankeyf, Batman, Mardin, Siirt, Şırnak ve Diyarbakır’daki yapılan kazılarda çıkarılan Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik, Tunç Çağı, Demir Çağı, Ortaçağ, Roma, Artuklu ve Osmanlı dönemlerine ait sayısız eser yer alıyor. 73 bin metrekarelik büyük bir alana kurulu olan müzenin, 4 bin metrekarelik kapalı bir alanı da bulunuyor. Müze, pazartesi hariç her gün 08.00-17.00 saatleri arasında ziyaretçilerini bekliyor. 

Dara Antik Kenti (Mardin)

Yukarı Mezopotamya’nın en önemli yerleşim alanlarından biri olan Dara’nın geçmişi 505 yılına dek uzanıyor. İçinde kilise, saray, çarşı, zindan, tophane ve su bendi kalıntılarının halen görülebildiği Dara Antik Kenti’nin çevresi 4 kilometrelik bir surla korunmuş. Kent, pazartesi hariç 08.00-17.00 saatleri arasında gezilebiliyor. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde gezilebilecek diğer yerleri şöyle sıralayabiliriz: 

Balıklı Göl (Şanlıurfa)

Yesemek Açık Hava Müzesi (Gaziantep) 

Mardin Kalesi (Mardin)

Arkeoloji Müzesi (Gaziantep) 

Beyazhan Kent Müzesi (Gaziantep) 

Gorgo Medusa Cam Eserler Müzesi (Gaziantep) 

Mevlevi Kültürü ve Vakıf Eserleri Müzesi (Gaziantep)

Kent Müzesi (Diyarbakır) 

Arkeoloji Müzesi (Şanlıurfa)

Şanlıurfa Valiliği Şurkav Geleneksel El Sanatları Müzesi (Şanlıurfa)

Mahut Nedim Konağı Özel Kurtuluş Savaşı Müzesi (Şanlıurfa)

Batman Müzesi (Batman)

Adıyaman Müzesi (Adıyaman)

Kilis Müzesi (Kilis)