Türkiye 2020’de küresel bor talebinin yüzde 57’sini karşıladı

Son yılların adından sıkça söz ettiren yer altı zenginliği bor… Sanayinin pek çok alanında kullanılan borun en önemli özelliği, çevre dostu olması. Türkiye bor yatakları bakımından dünyanın en şanslı birkaç ülkesi arasında. Öyle ki dünya bor rezervlerinin yüzde 73’üne sahip.

Verilere göre dünyada yıllık ortalama 4 milyon ton bora ihtiyaç duyuluyor. Kaba bir hesapla Türkiye, tek başına dünyadaki tüm talebi 700 yıl boyunca karşılayacak durumda.

Öte yandan Türkiye, dünya bor üretim kapasitesinin ise yüzde 48’ine sahip. Sadece 2020 yılında 1,68 milyon ton rafine bor ürün üretilmesi de bunun en önemli ispatı.

[Grafik: Bedra Nur Aygün]

Eti Maden’in portföyünde 22 farklı bor ürünü var

Türkiye’deki bilinen bor yatakları Eskişehir-Kırka, Balıkesir-Bigadiç, Bursa-Kestel ve Kütahya-Emet’te bulunuyor. Bor madenlerinin üretilmesi, işletilmesi ve pazarlanması faaliyetleri Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülüyor. Eti Maden’in portföyünde 22 farklı bor ürünü bulunuyor.

Camdan sağlığa sayısız üründe bor

Borun çok geniş bir kullanım alanı bulunuyor. Tarımdan teknolojiye, camdan sağlığa kadar sayısız alanda bor ürünlerinden faydalanılıyor. Türkiye’de borun belli başlı kullanım alanları ve miktarları şöyle sıralanıyor:

Cam yapımında yüzde 36 bor kullanılırken, seramik alanındaki kullanım bor oranı yüzde 31. Bunu yüzde 9 ile temizlik, yüzde 7 ile tarım izliyor.

[Grafik: Hafize Yurt]

Bordan üretilen ürünler

Türkiye, ağırlıklı olarak boru ham madde olarak ihraç etse de son yıllarda işlenmiş ürünler konusunda da ciddi atılım yaptı. Özellikle 2020’de önemli çalışmalar yapıldı. 7 Aralık 2020’de devreye alınan Lityum Karbonat Pilot Üretim Tesisi bunlardan biri. Bu tesiste lityum karbonat ve yan ürün olarak da boraks dekahidrat üretiliyor.

Bir diğer çalışma ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının “Milli Enerji ve Milli Maden” vizyonuyla, geleneksel bor ürünlerinin yanı sıra ileri teknolojide kullanılan bor ürünlerine geçiş stratejisi kapsamında, 2019’da Bor Karbür Üretim Tesisi’nin temelinin atılmasıydı. 2020’nin sonu itibarıyla tesis inşaatının yüzde 50’si tamamlandı.

Yine savunma sanayiine yönelik füze rampaları, MR cihazları, otomotiv sektörü, dijital kameralar, cep telefonları ve gece görüş kameraları gibi pek çok alanda kullanılan nadir toprak oksitlerin üretilmesine yönelik çalışmalar sürüyor.

[Fotoğraf: AA]

Bordan üretilen temizlik ürünleri marketlerde

Borla üretilen çeşitli ürünler konusunda da önemli gelişmeler yaşanıyor. Çamaşır makinesinde kullanılan BORON toz ve sıvı deterjanları uzun süredir marketlerde satılıyor. 2020’de buna bulaşık deterjanları eklendi. Makineler ve elde yıkamak için BORON bulaşık jel doğal mineralli temizlik ürünü de aralık ayında tüketiciyle buluştu.

Koronavirüsle mücadele sürecinde çokça tüketilmeye başlanan dezenfektan üretiminde yine bor kullanıldı. BOREL adını taşıyan el dezenfektanı ve yüzey dezenfektanı olarak üretilen BORTAM 2020’de piyasaya sürülen ürünler listesinde.

Tarımda bor ürünleri kullanılıyor

Ve tarım sektörü… Bor ürünleri tarım sektöründe de giderek yaygın şekilde kullanılıyor. Ürün geliştirme çalışmaları kapsamında granül boraks pentahidrat, granül üleksit ve granül kolemanit, Etifert ve Eti-Kbor ürünleri geliştirildi. Yine üniversitelerle yapılan iş birliği doğrultusunda bu konuda yapılan ürün geliştirme çalışmaları hız kesmeden sürüyor.

ETİ Maden’in portföyünde 22 farklı ürün var

ETİ Maden’in ürün portföyünde müşteri ihtiyaçlarına göre 22 farklı bor ürünü bulunuyor. Bunların başlıcaları şöyle sıralanıyor:

Boraks pentahidrat (Etibor-48), boraks dekahidrat, borik asit, öğütülmüş kolemanit, susuz boraks, Etidot-67 ve çinko borat ürünleri.

Türkiye için önemli bir kaynak olan borla üretilen ürünlere her geçen gün bir yenisi ekleniyor. Borun yara tedavisinden cilt bakım kremlerine, tarım ürünlerinin yetişmesindeki takviyelere kadar geniş bir çerçevede kullanımı için bilim insanları önemli çalışmalar yürütülüyor.

[Fotoğraf: AA]

Bor ihracatında dünya lideri Türkiye

Türkiye’de işlenmiş bor ürünlerinin yanı sıra ihracat konusunda hayli yol kat etti. Pandemi nedeniyle geçen yıla oranla bir miktar düşüş görülse de 2020’de dünyaya 1,73 milyon ton bor ürünü ihracatı gerçekleştirildi. Böylece dünya bor sektöründe 2020 lideri yine Türkiye oldu. Türkiye böylece küresel talebin yüzde 57’sini karşıladı. Eti Maden’in faaliyet raporlarına göre 2021’de hedef 2,5 milyon ton bor ürünü ihraç etmek ve talebin yüzde 62’sini karşılamak.

Dünya bor ihracatında lider ülke konumunda olan Türkiye, bugüne kadar ihracatta deniz yolunu kullanıyordu. Buna artık demiryolu da eklendi. Türkiye’nin uzak doğudaki en büyük ihracat noktası Çin’e, yeniden canlanan tarihi İpek Yolu üzerinden ihracat yapılmaya başlandı.

Eti Maden ve TCDD’nin iş birliğiyle Çin'e ilk bor ihracatı 2021’in ilk ayında gerçekleştirildi. Türkiye’den Çin’e hareket eden tren, yol boyunca 2 kıta, 2 deniz ve 5 ülkeden geçti. Başarıyla geçen ilk seferin ardından 2 sefer daha yapıldı. Böylece deniz yoluyla 45 ila 60 gün arasında süren yolculuk, demir yoluyla 15-20 güne kadar kısaldı.

[Fotoğraf: AA]

Borun Türkiye’deki geçmişi

Bugün gerek işlenmesi gerekse ihracatında önemli yol katedilen borun Türkiye’deki geçmişi 1800’lü yıllara dek uzanıyor. İlk defa 1865’te bir Fransız şirketine 20 senelik işletme imtiyazı verilmesiyle süreç başladı. Yabancı şirketlerin bor madenini işletme süreci 1900’lü yılların ilk çeyreğine kadar sürdü.
Nihayet 1944’te yabancı işletmelere verilen imtiyazlar sona erdi. Yerli kuruluşların yaptığı ilk çalışmalar da bu dönemde başladı. Çalışmaları Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ile Etibank gibi kuruluşlar yürüttü. Türkiye’de borla ilgili çalışmaları 1978’den bu yana Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü yapıyor.