Dünyanın çöpe attığı hazine

Ekmek, su, enerji, giyim…

İsraf denilince akla ilk gelenler bunlar. Ancak en kritik boyuta ulaşan gıda israfı. Dünya da gün geçtikçe bu konuyu daha fazla konuşuyor.

İsraf da artıyor gıda ihtiyacı da

Sebebi ne olursa olsun atılan veya bozulmaya bırakılan her türlü gıda, israf kategorisinde yer alıyor. Her yıl milyonlarca ton gıda çöpe gidiyor. Gıda ihtiyacı ise, dünya nüfusuyla birlikte artıyor.

Dünya üzerinde her 7 kişiden 1’i açlıkla savaşıyor. Birleşmiş Milletlerin (BM) raporuna göre, aç insanların sayısı 2017’de 821 milyona ulaştı. Bu da demek oluyor ki, Türkiye nüfusunun 10 katı kadar insan açlıkla yüz yüze.

Gün geçtikçe çığ gibi büyüyen gıda israfını önleme, ülke gündemlerinin ilk sıralarına yerleşiyor.

Dünyada ve Türkiye’de gıda israfı

Dünya genelinde herkese yetecek kadar yiyecek üretilse de her gün açlığa bağlı nedenlerle yaklaşık 25 bin kişi hayatını kaybediyor.

Gıda ve Tarım Örgütünün en iyimser tahminlerine göre, üretilen gıdaların 3’te 1’i ziyan oluyor. Bu gıdaların yüzde 40’ı üretimden işleme aşamasına kadar olan süreçte kaybediliyor. En çok gıda israfının olduğu alanların başında ise, meyve sebze sektörü geliyor. Ürünler tarladan sofraya gelene kadar birçok noktada zarara uğruyor. 

Dünya Bankası raporunda, çöplüklere atılan yiyeceklerin dünyada açlıktan ölen insanların 15 katını besleyecek miktarda olduğu bilgisi yer alıyor.

Türkiye’de ise 1 yıl içinde 1,7 milyar ekmek çöpe atılırken, 214 milyar liralık gıda israfı yapılıyor. 

Gıda israfı neden oluyor?

Yiyeceklerin israf edilmesindeki en önemli sebep, tüketicilerin uygun planlama yapmaması. Yemeğin ne zaman ve nasıl tüketileceği konusunda uygun planlama yapılmadan birçok yiyecek satın alınıyor. Bu da zamanında tüketilmeyen yiyeceğin çürümesine veya son kullanma tarihinin geçmesine neden oluyor.

Fazla gıda alımının yanı sıra, yemek hazırlanırken gerekenden fazla hazırlamak da israfa neden olan durumlardan biri. 

Dünyada endüstriyel işleme sırasında meydana gelen hatalar, gıda güvenliği için belirlenen standartları karşılamayan tüm maddelerinin boşa harcanmasına sebep oluyor.

Yemek servisi yapan yerlerde yani restoran ve otellerde yiyecekler fazla hazırlanıyor. Gün içerisinde tüm yiyeceklerin servis edilememesi israfa yol açıyor.
Yiyecek ve içecek endüstrisindeki aşırı üretim gıda israfının önde gelen sebeplerinden biri görülüyor.

Gıda israfının sonuçları

Gıda israfının etkilediği birçok alan var. Bunlardan biri biyoçeşitlilik. Yiyecek üretiminde tarımsal verim en üst düzeye çıkarılmak istenirken, bir yandan da hayvanların yaşam alanı tahrip ediliyor.

Aynı zamanda, üretilen ancak tüketilmeyen yiyecekler, dünya üzerindeki tarım alanlarının neredeyse 3’te 1’ini kaplıyor. Bu da dünyanın verimli topraklarının yüzde 30’unun boşa harcandığı anlamına geliyor.

Tarımsal gıda üretiminde kullanılan suyun ise, 200 kilometreküpten fazlasının israf ediliyor. 

Küresel ısınmanın etkilerini de artıran gıda israfı, sera gazının ortaya çıkmasına sebep olan en büyük etmenlerden. Yiyecek üretiminin sadece üretim aşamasında kayıplar yaşanmıyor, tüketiciye ulaştırma aşamasında da enerji ve fosil yakıtlar kullanılıyor. Bu yakıtların kullanımıyla çevreye daha çok zarar veriliyor.

Çevresel etkilerin dışında, gıda israfı doğrudan ekonomik kayıplara da yol açıyor. 

Gıda israfına karşı neler yapılabilir?

Gıda israfının önlenmesinde en önemli görev, tüketiciye ve işletmelere düşüyor.
Gıda üretiminin dengeli yapılması hayati önemde. Oteller, restoranlar ve yemek servisi yapan tüm şirketler, yalnızca talebe ve siparişlere göre yiyecek pişirse sorunun büyük bir kısmı çözülüyor.

Bilinçli tüketici de bir bu kadar önemli.

Evde, otelde, restoranda… Neresi olursa olsun, yenebilecek kadar yemeğin tabağa alınması gerekiyor.

Çok ciddi boyutlarda israf edilen ekmek içinse şunlar yapılabilir:

- İhtiyaçtan fazla ekmek almamak
- Uzun süre tüketilmeyecek olan ekmeği buzlukta saklamak
- Ekmeği dilimleyerek tüketmek
- Bayat ekmekleri pasta ve tatlı yapımında kullanmak.

Türkiye’de israf önlemek için neler yapılıyor?

Türkiye’de bakanlıklar ve sivil toplum kuruluşları, israfı önleme çalışmalarına ağırlık veriyor. TBMM’de sık sık gündeme oturan bir konu da israf oluyor. 

Toprak Mahsulleri Ofisinin bu konudaki örnek projesi: Ekmek İsrafını Önleme Kampanyası. Yapılan kampanya ile günde 1 milyon 50 bin, yılda 384 milyon ekme çöpe atılmaktan kurtarıldı. Günlük ekmek israfı 5,95 milyondan 4,90 milyona gerileyerek yüzde 18’lik düşüş sağlandı. Ayrıca 2,8 milyar lira tasarruf elde edildi.

Ticaret Bakanlığı ekmekte israfı önlemek için, zincir mağaza ve tedarikçilerce bir gün içinde üreticiden teslim alınan ve azami fiyatı tarifeyle belirlenen ekmeğin iade edilebilmesine en fazla yüzde 5 sınırı getirdi.

“Turuncu Bayrak” uygulaması

“Turuncu Bayrak Uygulaması” da otel ve restoran işletmelerinde yapılan gıda israfını ciddi boyutta azaltmayı amaçlıyor.

“Turuncu Bayrak” çatısı altında toplanan işletmelerde, gıdaların satın alma, üretim, tüketim, değerlendirme, ayrıştırma ve geri dönüşüm süreçleri düzenleniyor ve oluşturulacak Gıda Bankası aracılığıyla fazla yemekler ihtiyaç sahipleri ile buluşturuluyor.

Türkiye’de hukuki temelleri 2004 yılında atılan gıda bankacılığının dünya genelinde 30 bine yakın gıda bankası faaliyet gösteriyor.

Haber: Nurya Yardımcı, Gülçin Sakarya

Kurgu: Bertuğ Ulukan

Grafik: Şeyma Özkaynak