16. yüzyılda Uşak ve yakın çevresinde bulunan büyük atölyelerde Osmanlı sarayları, konakları ve selatin camileri için dokutulan halılar, 19. yüzyıl sonlarına doğru Hereke'de kurulan fabrikada üretilmeye başlandı.
Fabrikanın ilk ve özel örnekleri de saray nakkaşlarınca tasarlanan özgün motifleriyle Fatih Camii ve Beyazıt Camii için dokutulan taban halıları oldu.
2. Abdülhamit döneminde 1889 yılında Hereke Fabrikası'nda dokutulan Fatih Camii halıları, desenleri önceden tasarlanan parça halıların birleştirilmesiyle, bütününde bir kompozisyonun meydana getirildiği yekpare desenli halılardan oluşuyor.
Cami zemininin tamamına serilmek üzere yaklaşık 2 bin 94 metrekare özel olarak dokunan ve büyük parçalardan oluşan taban halılarının çözgüsünde yün, atkısında pamuk iplik kullanıldı.
Türk düğümü atılarak dokunan halıların desenlerinde klasik dönem Osmanlı sanatında sıkça kullanılan motiflerin stilize edilmesiyle batı tarzı etkisi yaratıldı.
Bu desenler, halının bütün madalyonlarında ve ana bordür süslemelerinde kullanıldı. Halıyı çevreleyen kalın bordürler, zemin kompozisyonuyla yarışacak kadar ilgi çekici.
2 milyon 200 bin TL'ye mal oldu
Fatih Camii'ne ait taşınır vakıf kültür varlığı olan 76 parçadan ibaret el dokuması halının mekanik temizliği, yıkama, bakım, restorasyon ve konservasyonları yapıldıktan sonra camiye serilmeye başlandı.
Bu konservasyon çalışmasıyla yılların yorgunluğunu atan her bir halının mekanik temizliğinde kilolarca toz çıktı.
2 milyon 200 bin TL'ye mal olan konservasyon çalışmaları iki yılda tamamlandı. 60 kişilik ekibin yer aldığı projede, 37 kişilik halı ustası ve konservatör ekibi tamir ve dokuma işlerini sürdürdü.
Restorasyonun gerçekleştirildiği atölyede, ihale başından sonuna kadar halı atölyesini online olarak uzaktan izleme olanağı sağlayan 7/24 kapalı devre kamera kayıt alarm sistemi ve 3 güvenlik personeli vardiyalı olarak çalıştı.
Beş ton yün iplik ve 75 kilogram pamuk iplik hazırlandı
Tamir sırasında yaklaşık 5 ton yün iplik ve 75 kilogram pamuk iplik orijinaline uygun bir şekilde Uşak'ta hazırlandı.
Yün ipler halının ana renkleri baz alınarak renk ağırlığına göre ayrılıp Uşak'ta boyatıldı. Ancak her halıda renklerin tonları kullanıma ve güneş görmesine göre farklılık gösterdiği için tamir aşamalarında da atölyede oluşturulan boyahanede halıların birebir renk tonu ve abraj yakalanmaya çalışıldı.
Tamir sırasında nem ve güneş ışığı etkisiyle çürümüş halıların çözgüleri tamire elverişli olmayan kısımları ile camide yapılan ölçümler sırasında eksiklikleri tespit edilen kısımların dokunması için üniversitelerin Geleneksel Türk El Sanatları Halı-Kilim bölümünden mezun ekip tarafından desen çalışmaları gerçekleştirildikten sonra halı atölyesinde dokuması gerçekleştirildi.
Fatih Camii halılarının restorasyon ve konservasyon çalışmaları, üniversitelerin Geleneksel Türk Sanatları Halı-Kilim Bölümü mezunları için iş olanağı sundu.
Ustaların tamir edecekleri alanları söküp hazırlamak için işe alınan 15 kadın zamanla hav atıp, tamir yapmaya başladı. Bu işle, Türkiye'nin ilk kadın halı tamircileri yetişti, çoğu alaylı olan ustalar, mesleklerini yapacakları bir işte çalışma şansını yakaladı.
60 kişilik ekip çalıştı
Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürü Mürsel Sarı, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün yaklaşık 15 yıldır Fatih Camii, Süleymaniye Camii, Beyazıt Camii gibi taşınmaz kültür varlıklarında yoğun bir restorasyon faaliyeti yürüttüğünü söyledi.
2002 yılından bugüne yaklaşık 5 bin eserin onarıldığını anlatan Sarı, sadece taşınmaz kültür varlıklarının onarımı ve restorasyonu değil, onun yanında taşınır kültür varlıklarının da restorasyonlarının onarımlarının da itinayla yürütüldüğünü belirtti.
Fatih Camii'nin 2007-2012 yılları arasında kapsamlı bir restorasyondan geçirildiğini hatırlatan Sarı, bu restorasyon sonunda serili halılar kaldırılarak yeni dokunan halıların konulduğunu aktardı.
Sarı, mevcut halıların 129 yıllık halılar olması sebebiyle konserve edilmesi gerektiğini belirterek, "Fatih Camii'nde 2 bin 94 metrekare halı var. Osmanlı döneminde, saraya ve selatin camilerine dokunması gereken halılar Uşak'ta yapılmaktaydı. Fakat 19. yüzyılın sonlarında bu halılar Hereke'de dokunmaya başlandı. Önce desenleri çıkartılıp, yekpare halde dokunarak serilir hale geldi. Onarılan halılar 76 parça. Çok uzun bir süreçten geçti. Yaklaşık 60 kişilik bir ekip çalıştı. Tozlarından arındırılması, yıkanması, çözgülerinin ve atkılarının atılması işlemleri uzun sürdü. 60 personelden 37'si ilgili fakültelerin el işçiliği bölümlerinden mezun. İki yılda 2 milyon 200 bin TL ödenerek halılar tamamlandı" diye konuştu.
Halıların Fatih Camii'ne serilmesi işlemi başlandığını anlatan Sarı, "Her biri müzede sergilenecek değerde halılar. Fatih Camii de adeta bir müze gibi. Osmanlı döneminin ilk selatin camilerinden biri olması sebebiyle külliyesiyle beraber çok önemli bir camimiz. Halılar bu tamirattan sonra uzun yıllar hizmete devam etmiş olacak. İşçiler camide de çalışmaya devam ediyor. Halıların serilme işlemi, 3-4 hafta sürecek" ifadelerini kullandı.
Kaynak: AA
4.8ºC
Ankara
