NASA'da çalışan ilk Türk kadın: Dilhan Eryurt

Dilhan Eryurt, 29 Kasım 1926'da, İzmir'de Abidin-Rana Ege çiftinin kızları olarak dünyaya geldi.

Çocukluk yıllarında taşındıkları Ankara, onun bilim sevgisinin başladığı yer olacaktı.

Yükseköğrenim dönemine kadar da başarılı bir eğitim hayatı geçiren Eryurt, astrofizik alanına ilgi duyduğunu fark etti.

1942 yılında İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi bölümüne kaydolan Eryurt, astrofizikle ilgili, "Daha çok, matematiğin tatbik edilecek bir alanını aradım. İşte o alanı astrofizikte buldum. Astrofizikte hem matematiğinizi kullanıyor hem de bazı tabiat olaylarının oluşunu izah edebiliyorsunuz." ifadelerini kullanmıştı.

Eryurt, üniversiteyi bitirdikten sonra, Ankara Üniversitesi’nde Astronomi Bölümü’nü açmakla görevlendirilen Tevfik Okyar Kabakçıoğlu'nun yanında asistan olarak çalışmaya başladı.

[Dilhan Eryurt (solda), Ankara Üniversitesi'nde Tevfik Kabakçıoğlu'nun (ortada) asistanlığını yaptı.]

"Hiç olmazsa yol paran çıksın"

Dilhan Eryurt'un Ankara Üniversitesi'ndeki ilk görevleri arasında Greenwich Rasathanesi'nden iletilen ayarları enstitüdeki Güneş ve yıldız saatlerine uygulamak vardı.

O dönem üniversitelerde kadro bulunmadığını ifade eden Eryurt, şunları söylemişti:

"Ben görevimi fahri olarak yapıyordum. Bu durum Tevfik Okyar Bey'i çok üzüyordu. Bir gün bana çekinerek geldi, 'Eğer uygun görürsen seni laborant kadrosuna koyalım. Hiç olmazsa yol paran çıksın.' dedi. Ve ben bu görevi 2 sene yaptım."

Yurt dışı serüveni başlıyor

Hocasının yurt dışında eğitim alması yönündeki tavsiyeleri sonrası Eryurt, ABD, Michigan'daki büyük dayısının yanına gitti; Michigan Üniversitesi Astronomi Bölümü'nden kabul aldı. Burada dünyaca ünlü bilim insanlarının derslerine katıldı.

ABD'deki eğitimin ardından Türkiye'ye geri dönen Eryurt, Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı'nda asistan oldu.

1953 yılında Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken ile doktorasını tamamladı. 1956 yılında, henüz 30 yaşındayken "Doçent Dr." unvanı aldı.

[Dilhan Eryurt (sağ arkada), hocası Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken ile]

1959'da Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'ndan aldığı bursla 2 yıllığına gittiği Kanada'da Atom Enerjisi Şirketi'nde çalıştı. Bu ülkede bilgisayar programlamada kendini ilerletti; yıldızların yapı modelleri üzerine birçok başarılı program yazdı.
Eryurt, Kanada'dan sonra Indiana Üniversitesi'nde araştırmacı olarak görev aldı.

NASA'da bir Türk kadını

Alanındaki çalışmalarıyla takdir toplayan Eryurt, 1961 yılında Amerikan Ulusal Bilim Akademisi'nden aldığı bursla NASA'nın New York'taki Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü'nde çalışmaya başladı. Uzay ve Yer Bilimleri alanındaki en yetkin kurumlardan biri olan enstitüde tek kadın astronom da oydu.

[Dilhan Eryurt, NASA'nın Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde çalışırken.]

Yıldızlardaki termonükleer ilişkileri inceledi ve enstitüdeki faaliyetleriyle bu alanda dünya çapında çalışma başlatan ilk 2-3 kişi arasında yer aldı. Söz konusu çalışmalar Güneş hakkında o zamana dek yanlış bilinen birtakım gerçekleri ortaya çıkardı.

[Dilhan Eryurt, NASA'nın Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde çalışırken.]

1968 yılında Türkiye'ye dönen Eryurt, ODTÜ'de misafir öğretim üyesi olarak 1 yıl ders verdi; burada astrofizik derslerini başlattı.

TÜBİTAK'ın desteğiyle yapılan 1'inci Ulusal Astronomi Toplantısı'na öncülük etti.

[1968 yılında ODTÜ'de düzenlenen 1. Ulusal Astronomi Toplantısı (Dilhan Eryurt önde)]

Apollo Başarı Ödülü sahibi

1969 yılında, aya ilk ayak basıldığında, bu başarıda Eryurt'un çalışmalarının da payı vardı. NASA, aya iniş projesine katkıları nedeniyle, Dilhan Eryurt’u Apollo Başarı Ödülü'yle onurlandırdı.

Goddard Enstitüsü'ndeki 2 yıllık çalışmasının sonunda Eryurt, genellikle yabancılara verilmeyen "Kıdemli Araştırmacı" unvanını elde etti.

1969-1973 yılları arasında NASA'daki çalışmalarını sürdüren Eryurt, 1973'te Türkiye'ye geri dönerek ODTÜ'de Astrofizik Anabilim Dalı'nı kurdu. Burada, bu alanın gelişiminde katkı sunacak pek çok öğrenci yetiştirdi.

1977'de TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü kazandı. 1988-1993 yılları arası ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi'nde dekanlık yaptı ve ardından emekliye ayrıldı.

1997 yılında açılan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi'nin projesinde de büyük rol oynayan Eryurt'un yetiştirdiği öğrencilerin birçoğu, şimdi üniversitelerde hocalık yapıyor.

Kariyerine sayısız başarıyı sığdıran Dilhan Eryurt, 13 Eylül 2012'de Ankara'da yaşamını yitirdi.