Osmanlı döneminin merhamet simgesi: Kuş evleri

Halkın sıradan yaşamından saray hayatına kadar gündelik akışta hemen her şeyi, canlının hakkını ve rahatını düşünmek üzerine tasarlayan Osmanlı medeniyeti, Selçuklu'dan aldığı Türk-İslam medeniyetini farklı milletlerden oluşan tebaasının da zenginliğiyle daha da yükseğe taşıdı. 

Ulaşılan yüksek medeniyet, günlük hayata, ticarete, sanata, hukuka, askeri gelişime etki ettiği kadar insan ürünü mimari eserlere de sirayet etti. Söz konusu dönemde çağdaşı olan medeniyetlerin insan için düşünmediği, düşünemediği maddi ve manevi değerler, Osmanlı topraklarında hayvanlar için hayata geçirildi.

[Fotoğraf: AA]

"Türkler için bu kuşların her birinin tatlı bir önemi var"

İtalyan Yazar Edmondo De Amicis "İstanbul" adlı gezi-anı kitabında Osmanlı halkının ve medeniyetinin kuşlara verdiği değer için ayrı bir bölüm açarak, şu bilgilere yer vermişti:

"Türklerin sıcak bir sempati ve itibar gösterdikleri her türden sonsuz sayıdaki kuşlar. Camiler, korular, eski surlar, bahçeler, saraylar kuş şakımaları, ötüşleri ve cıvıltılarıyla çınlar. Dört bir yanda kanat çırpışları duyulur." 

İtalyan yazarın Osmanlı medeniyeti ve kuşlarla alakalı değerlendirmeleri ise şöyle:

"Türkler için bu kuşların her birinin tatlı bir önemi ve müşfik bir anlamı var. Kumrular aşıklar içindir, kırlangıçlar yuva yaptıkları damları yangından korurlar, leylekler her sene Mekke'ye hacca gider, yalıçapkınlar insanların ruhlarını cennete taşır. İşte bu yüzden insanlar bu kuşları hem minnet hem de Allah sevgisiyle korur ve beslerler. Kuşlar da evleri, denizi ve mezarlıkları canlandırır."

[Fotoğraf: AA]

Dönemin mirası 

Leylekler için "Gurabahane-i Laklakan" müessesesini kuran Osmanlı medeniyeti, kuşlara büyük hürmet gösterirken, bunu mimari eserlerine de yansıttı.

Osmanlı döneminde köşk, cami, mescid, türbe, han, çeşme gibi yapıların duvarlarına inşa edilen kuş evleri, canlılara gösterilen merhamet ve sevginin yanı sıra mimari zarafetin de sembolleri olarak öne çıkıyor. Başta İstanbul olmak üzere Anadolu'nun büyük şehirlerinde halen varlıklarını sürdüren kuş evleri de o dönemin mirası olarak ilgi görüyor.

[Fotoğraf: AA]

İstanbul'da başta Tarihi Yarımada olmak üzere pek çok tarihi semtte örnekleri görülen kuş evleri, "Kuş köşkü, "Kuş sarayı", "Serçe sarayı" ve "Güvercinlik" adlarıyla anılıyor. Ahşap, taş ve tuğladan işlenerek inşa edilen kuş evlerinin rüzgar almamasına, güneşten ve yağmurdan korunmasına dikkat edildiği görülüyor.

İstanbul'daki kuş evi örneklerini Sultan Üçüncü Mustafa Türbesi, Üsküdar Valide Sultan Camii, Üsküdar Ayazma Camii, Kara Mustafa Paşa Medresesi, Amcazade Hüseyin Paşa Medresesi, Seyyid Hasan Paşa Medresesi, Ragıb Paşa Mektebi, Sultan 1. Mahmud Mektebi, Sultan 1. Mahmud Kütüphanesi, Taksim Maksemi, Eminönü Yeni Cami, Eyüpsultan Camii, Bali Paşa Camii gibi eserlerde görmek mümkün.