Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk madeni paraları 94 yaşında

Serhan Sevin / TRT Haber

1924 yılı Ağustos ayının ilk günleri...

Türkiye Cumhuriyeti daha yeni kurulmuş. İlk Anayasa kabul edileli bir kaç ay olmuş. Devlet olmanın bir gereği daha işte o Ağustos sıcağında yerine getirildi.

Türkiye Cumhuriyeti ilk madeni parasını 1924’ün 3 Ağustos’unda bastı.

Basılan ilk madeni paralar 100 Para, 2,5, 5 ve 10 kuruşlardı.

Türk tarihinde para çok uzun bir geçmişe sahip. Türkler Orta Asya’ya, oradan Selçuklu’ya, Osmanlı’ya yüzyıllar içinde değişen para birimlerine sahip oldu. Darphanecilik denildiğinde ise resmi olarak kuruluş Fatih Sultan Mehmed dönemi olarak bilinir.

Osmanlı İmparatorluğu'nda darphane

Osmanlı İmparatorluğu çok büyük bir coğrafyaya yayılmıştı. Para bu topraklardaki egemenliğin en önemli göstergesiydi. Fatih Sultan Mehmed 15 ayrı darphane kurup Akçe bastırdı. Böylece para imparatorluğun dört bir yanında tedavüle girebildi. İlk altın para da onun zamanında basıldı. Altın para güç ve zenginliğin göstergesiydi.

Osmanlı İmp;aratorluğu'nda Akçe esas para birimiydi. Adını gümüşün beyazından alıyordu. Ancak alt ve üst birimler de vardı. Mangır, Para ve Kuruş...

8 büyük Mangır 1 Akçe ediyordu.

3 Akçe 1 Para değerindeydi.

40 Para ise 1 Kuruş’a eşitti.

Darphaneler durmadan üretim yaptı. Yöntem oldukça basitti. Para basılacak metal ısıtılıyor, kalıp arasına konuyor, çekiçle vurulunca iki tarafı kalıbın şeklini alıyordu. Bir kaç dakika soğuduğunda para hazır demekti.

Yıllar içinde İmparatorluğun toprakları genişledikçe darphane sayısı da arttı. Bir dönem 40’ın üzerine çıktı. Bursa, Edirne, Amasya, Erzurum, Konya, İzmir, Serez, Sofya, Şam, Bağdat, Tiflis, Mısır, Tunus ve Cezayir bunlardan bazılarıydı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk madeni paraları

Osmanlı İmparatorluğu’nun sona erdiği, Anadolu topraklarında yeni bir Türk devleti kuruluyordu. Kurtuluş Savaşı’ndan zaferle çıkan ülke ilk anayasasını 1924 yılının Nisan ayında kabul etti. Sıra para basmaya geldiğinde tasarım işi heykeltıraş, ressam ve aynı zamanda para, pul ve madalya tasarımcısı Mesrur İzzet Bey’e verildi.

Onun tasarladığı 100 para, 2.5 kuruş, 5 kuruş ve 10 kuruşun üretimine başlandı.

1924 ve 1928 yılları arasında basılan 100 para 1939 yılına kadar tedavülde kaldı.

Bir yüzünde eski harflerle “Türkiye Cumhuriyeti” yazısı diğer yüzünde ise başak kabartması bulunan 100 paradan 4 yıl boyunca toplamda 11 milyon 815 bin adet basıldı.

1926 ve 1928 yıllarında basılan 10 kuruşun bir yüzünde yine 100 parada olduğu gibi eski harflerle “Türkiye Cumhuriyeti” yazısı diğer yüzünde ise başak kabartması bulunuyordu. 10 kuruştan 19 milyon 946 bin adet basıldı.

Yine 1928 yılına kadar basımı devam eden 5 kuruşluk madeni paranın ön ve arka yüzlerinde de eski harflerle “Türkiye Cumhuriyeti” yazısı ve başak kabartması bulunuyordu.

Evrak, madalya ve kimlik kartları da darphane de basılıyor

Günümüzde para ve kıymetli evrak basımını yapan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak çalışmalarına devam ediyor.

Madeni ve hatıra parası ile altın basımı, resmi mühürler ve devlet nişan madalyaların üretimi ve değerli kâğıtların (Pasaport, sürücü belgesi, kimlik kartları, evlilik cüzdanları, araç tescil belgeleri) basımı da İstanbul Beşiktaş’ta bulunan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü binasında gerçekleştiriliyor.

Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdür Saadettin Parmaksız işlerinin bir parçasının paranın ve baskıların ana kalıplarını muhafaza etmek olduğunu söylüyor. 1924 yılından bu yana basılan madeni paraların bütün kalıpları darphane binasında muhafaza ediliyor.

Yeni paralar

Para basımında artık gümüş, altın gibi değerli madenleri kullanmak hayal. Böyle büyük bir ekonomik güce dünyada hiç bir ülke sahip değil.

Günümüzde kullanılan madeni paralar nikel, bakır ve çinko karışımından yapılıyor. Her biri için farklı alaşım oranları hesaplanıyor.

Darphanede yer alan baskı makineleri, dakikada 600 madeni para basacak kapasitede üretim yapıyor.

Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde yılda ortalama 600 milyon adet madeni para basımı gerçekleştiriliyor.

Tarihten bugüne kadar Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nde basımı yapılan cumhuriyet öncesi ve sonrası madeni paraların hepsi binanın sergi salonunda sergileniyor.